Giữa vô vàn những cuốn sách của tuổi thơ như “Kính Vạn Hoa” của Nguyễn Nhật Ánh hay “Dế Mèn phiêu lưu ký” của Tô Hoài … thì “Tuổi thơ dữ dội” của Phùng Quán mới thực sự là tác phẩm để lại trong tôi nhiều ấn tượng sâu sắc.
Giữa vô vàn những cuốn sách của tuổi thơ như “Kính Vạn Hoa” của Nguyễn Nhật Ánh hay “Dế Mèn phiêu lưu ký” của Tô Hoài … thì “Tuổi thơ dữ dội” của Phùng Quán mới thực sự là tác phẩm để lại trong tôi nhiều ấn tượng sâu sắc.
Phùng Quán quê ở Hương Thủy tỉnh Thừa Thiên - Huế và vốn là một nhà văn xuất thân từ người lính trinh sát Trung đoàn 101. Số lượng tác phẩm của ông khá nhiều nhưng nổi bật nhất phải kể tới “Tuổi thơ dữ dội” – một cuốn truyện dài mang dung lượng thiểu thuyết không chỉ dành cho thiếu nhi mà dành cho mọi lức tuổi được khởi thảo bên bờ Hồ Tây năm 1968 và hoàn thành trong lều cỏ giữa hồ Tịnh Tâm năm 1986. Cuốn truyện xoay quanh cuộc sống chiến đấu và sự hy sinh của những thiếu niên 13, 14 tuổi trong hàng ngũ Đội thiếu niên trinh sát của trung đoàn Trần Cao Vân.
Cuốn truyện miêu tả súc tích quá trình tham gia chiến đấu và hy sinh ở tuổi đời rất trẻ của hơn ba mươi thiếu niên, tập trung quanh các nhân vật tiêu biểu là Lượm, Mừng, Quỳnh sơn ca. Mừng là nhân vật xuất hiện sớm nhất,nhà nghèo, mẹ bệnh suyễn nặng và bị người cha nuôi lợi dụng bóc lột. Mừng tham gia vào "Vệ quốc đoàn" (Đội thiếu niên trinh sát) chỉ vì trong sân huấn luyện có lá tầm gửi để chữa hen suyễn cho mẹ. Sau khi gia nhập Mừng lập chiến công dẫn đường cho các chiến sĩ đi đánh "ngôi lầu kiên cố của thằng thực dân cáo già Lơ-bơ-rít". Mừng nhờ người đưa lá tầm gửi về cho mẹ rồi tiếp tục theo bộ đội rút lên chiến khu, tại chiến khu em làm liên lạc. Mừng phát hiện âm mưu ăn cắp bản đồ của Kim điệu - gián điệp của quân đội Pháp trà trộn vào chiến khu. Mừng cố ngăn chặn nhưng không được và bị cả chiến khu nghi là Việt gian. Em hy sinh khi giúp bộ đội giật bom giết địch lúc quân Pháp siết chặt vòng vây vào chiến khu Hòa Mỹ. Em được minh oan và đã lấy tên em và mẹ em cho một ngọn núi:"núi mẹ con em Mừng ". Còn Quỳnh "sơn ca" là con trai của phó tổng trấn Trung Kỳ, giỏi chơi đàn piano, bỏ nhà đi Vệ quốc Đoàn. Em trở thành quản ca của đoàn. Trước cuộc đánh bom dinh của Lơ-bơ-rít, Quỳnh đạp miếng chai vỡ nhưng vẫn cố sức đi theo và phải nhờ Mừng cứu mang về trại, Quỳnh nằm viện quân y và mang tiếng đàn phục vụ nhưng bệnh nhân khác, em sáng tác bài hát "Sông Ô Lâu kháng chiến" cổ vũ tinh thần đấu tranh của bộ đội và viết một vở nhạc kịch về bạn
Mừng đi tím thuốc cho mẹ. Bố mẹ Quỳnh nhờ người lên chiến khu xin cho Quỳnh về và đưa sang Thụy Sĩ ăn học, uất ức trước những việc làm phản quốc của gia đình, Quỳnh vỡ tim mà chết và được chiến khu làm lễ mai táng. Riêng với Lượm là nhân vật chiếm tỉ trọng lớn trong câu chuyện, sinh ra trong gia đình cách mạng nòi. Cha của Lượm bị bắt và đày ra Côn Đảo rồi chết ở đó rồi tên ông được đặt cho một con đường dưới đó. Lượm gia nhập Vệ quốc Đoàn rồi được cử về trinh sát bám địch trong thành phố Huế chung với Đồng râu, Kim điệu và Tư dát và kết bạn với Tặng, du kích địa phương. Sau thời gian hoạt động trót lọt, Kim điệu bị bắt và khai hết về đội khiến Đồng râu bị giết và Lượm bị bắt vào tù cùng với Thúi - một em bé bán kẹo gừng bị giặc tưởng nhầm là Tư dát, Kim điệu quay sang làm điệp viên cho giặc. Sau hai lần vượt ngục không thành và bị chuyển sang nhà lao Thừa phủ. Lượm và Thúi (chú bé bán kẹo gừng bị bắt nhầm thay cho Tư dát, tên thật là Thơm nhưng bị mụ chủ Cả Lễ đổi tên) kết hợp với Lép sẹo-một tay anh chị nhí cùng ở tù và lập kế hoạch vượt ngục lần ba. Rút kinh nghiệm hai lần trước, Lượm làm "cỏ-vê" (lao động phục dịch không công) cho một công sở của Pháp và chiếm được cảm tình của cai ngục và quan chức, lợi dụng sơ hở của địch, Lượm cài Lép sẹo và Thúi vào làm chung với mình và tẩu thoát thành công, xong việc Lép sẹo muốn hoàn lương và cả ba cùng Lượm tìm đường về chiến khu.
Bên cạnh các nhân vật chính đó cũng không thể không kể tới một vài nhân vật phụ tiêu biểu của câu chuyện như Tư dát, Bồng da rắn, Vịnh sưa,Kim Điệu. Tư dát là một cậu bé láu lỉnh và hoạt ngôn. Một hôm trên đường đi học về, em thấy đoàn Vệ Quốc Quân đang ngồi hát trên tàu hỏa "Xếp bút nghiên lên đường tranh đấu", em liệng luôn cặp sách xuống sông, lén nhảy lên tàu trốn theo đoàn quân Nam tiến và xin gia nhập vào Vệ Quốc Đoàn. Tư dát tham gia trinh sát trong thành Huế cùng với Lượm và Kim điệu. Trong một lần đi làm nhiệm vụ, bị Kim điệu chỉ điểm cùng với sự sơ suất của bản thân, Tư Dát suýt bị bắt cùng với Lượm, nhưng nhờ sự nhanh trí của Lượm nên em đã chạy thoát về chiến khu. Bồng da rắn là nhân vật luôn luôn tỏ thái độ coi khinh Việt gian, có đôi mắt tinh tường và có khả năng nhìn người, nhiều lần lập công phát hiện chiến lợi phẩm vũ khí của địch mà quân ta bỏ sót sau mỗi trận đánh. Có lần, em đã dũng cảm lặn xuống tận đáy sông để mò bằng được khẩu súng tôm-xông giữa làn đạn kẻ thù. Tại chiến khu, Bồng chỉ phục mỗi anh Lê Thuyết (tiểu đoàn trưởng tiểu đoàn 227, sau là Trung đoàn trưởng trung đoàn 101) và nói rằng: "Chắc mạ anh phải ăn gang, ăn sắt mà đẻ ra được anh thì anh mới gan da đến như rứa". Kim điệu là nhân vật từng theo anh Đồng râu để làm trinh sát cùng với Lượm và Tư dát, sau này làm gián điệp cho Tây rồi lên chiến khu ăn cắp bản đồ của đội trưởng nhưng bị Mừng ngăn lại. Mừng đập được cái máy ảnh gián điệp nhưng bị Kim bắt về đồn Sơn Quả. Có thể nói Kim chính là nguyên nhân gián tiếp gây ra cái chết của Mừng. Vịnh sưa là một cậu bé từng làm nghề rèn với người bác, bị thím ghẻ lạnh nên bỏ đi theo Vệ Quốc Đoàn. Trong học tập, công tác Vịnh đều gương mẫu nhất đội, chu đáo, tận tụy và kỷ luật. Em hy sinh anh dũng khi đang vẫy tín hiệu trên kho đạn của địch. Đến khi trút hơi thở cuối, em vẫn cố nắm giữ lấy cột thu lôi của địch để xem quân ta bắn phá kho đạn.
Chính việc lấy nhưng nhân vật đó đặt vào bối cảnh cả nước đang gồng mình kháng chiến chống thực dân trên cả nước mà gay gắt nhất là mặt trận Trị - Thừa Thiên đã phần nào tô đậm thêm những phẩm chất cao quý và đáng giá của lớp thanh thiếu niên Việt Nam. Có lẽ nhân vật đáng kể nhất phải là Lượm – cậu con cách mạng nòi từng làm hết Sở Mật Thám tới Phòng Nhì lẫn Ty An Ninh lo sợ lẫn hoảng loạn ra sao. Bằng một văn phong giản dị mộc mạc nhưng lại chân thành và đi sâu vào lòng người – Phùng Quán dẫn dắt ta theo dòng lịch sử sống lại quá khứ hào hùng của dân tộc mà chắc hẳn mỗi người con đất Việt sẽ không thể không thấy tự hào khi được đọc. Chính bằng những ngôn từ bình dị nhưng gần gũi ấy lại cho ta thêm phần thấy sự chân thật của câu chuyện, sự gần gũi và thân thuộc của nhân vật. Những con cậu bé bình thường đến mức có thể là bất cứ ai trong chúng ta: bán báo, đánh giày, giữ trâu … nhưng lại làm được những điều hết sức phi thường khi tổ quốc gọi tên.
Là tuổi đẹp nhất, đáng yêu nhất đối với mỗi con người. Ở tuổi đó chúng ta được ăn, được chơi và điều thích nhất là không phải lo âu, sầu nghĩ. Đây là quãng thời gian yên bình, tĩnh lặng nhất trong cuộc đời. Nhưng điều đó có lẽ không đúng với những ai sống trong thời chiến. Những chú bé đội trinh sát binh đoàn Trần Cao Vân trong Tuổi Thơ Dữ Dội cũng thế. Sinh ra khi đất nước nhuốm màu khói lửa, mới chỉ 13,14 tuổi đã xung phong bảo vệ quốc đoàn, tuổi thơ của những người chiến sĩ nhí ấy gắn liền với các trận đánh ác liệt, với mệnh lệnh nghiêm khắc của cấp trên,… và thậm chí cả sự chết chóc. Nhưng giữa những hiểm nguy của chiến trường, mỗi cậu bé vệ quốc đoàn đều mang trong mình sự lạc quan, tình yêu đời, yêu nước tha thiết.
Cuốn sách “tuổi thơ dữ dội” của Phùng Quán đã cho ta thấy được niềm hi vọng to lớn của các em về giữ vững độc lập tự do của đất nước. Dù biết điều đó rất mong manh nhưng đã là nguồn thúc đẩy mạnh mẽ giúp các em vượt qua những gian khổ trong chiến tranh. Qua đó, ta có thể thấy được sự thật khốc liệt, tàn bạo của chiến tranh đem lại, sự ra đi anh dũng của chiến sĩ Việt Minh. Độc lập tự do mà ngày nay có được ngày nay cũng chính là công lao to lớn của những thế hệ đi trước để lại. Chính vì vậy, chúng ta phải rèn luyện bản thân, tích cực học tập để giữ vững và phát triển đất nước. Trên hết phải có tinh thần yêu nước, tự lực tự cường dân tộc, phấn đấu vì nền độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, có ý chí vươn lên đưa đất nước ra khỏi nghèo nàn, lạc hậu, đoàn kết nhân dân thế giới trong sự nghiệp đấu tranh vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội.